Uit onze nieuwsbrief in de serie “HET VERHAAL VAN…”:
Prof. dr Katarzyna Joanna Cwiertka,
Japanoloog en onderzoeker
2017 was kouder dan de kerst en dat is ook op dinsdag 18 april nog goed voelbaar – winterjas aan. In Leiden op weg naar het Arsenaal schijnt de zon. In het complex wordt op het eerste gezicht nog niet verbouwd of verhuisd, maar op de verdieping bij de bibliotheek hangt wel een mededeling: The East Asian Library has closed its doors for good.
Om 16 uur word ik vriendelijk ontvangen door Katarzyna (1968) in kamer 113. De ruimte is goed verwarmd en staat een schuifraam open. De verwarming hier heeft maar twee standen, zegt ze, aan of uit. En over het weer: Ook de sakura in Nederland is in de war.
Als we zijn gaan zitten is m’n eerste vraag: Hoe is de verbinding tot stand gekomen tussen Polen, Japan en Nederland? Eenvoudiger dan het op het eerste gezicht misschien wel lijkt, zegt ze. Ik ben opgegroeid in communistisch Polen. Het was de bedoeling dat ik tandarts zou worden, die immers thuiswerken en de zorg voor kinderen kan combineren. Maar ik wilde iets bijzonders gaan doen. Het is me niet gelukt om mijn ouders te overtuigen dat je hart volgen belangrijker is dan brood op de plank, maar ze stemden toe dat ik Japans zou studeren aan de Universiteit van Warschau (1986 – 1990).
Na haar studie is ze met de Japanse beurs naar Japan gegaan voor onderzoek. Zij houdt ervan om te kijken naar het alledaagse, kleine dingen en de wijsheid die daarin ligt, maar niet in de filosofische betekenis. Dat licht ze uitgebreid toe in haar oratie als hoogleraar Modern Japan Studies (Leiden 2011)
In Japan heeft ze een man uit Nederland ontmoet, die daar werkte voor Hitachi. We hebben besloten om te trouwen en ons te vestigen in Nederland, vertelt Katarzyna. Daar ben ik gepromoveerd bij prof. dr W.L. van Gulik (Leiden 1999). Het onderwerp van mijn dissertatie is The making of modern culinary tradition in Japan. In een volgend onderzoek, met een beurs van het NWO in 2003, ben ik een aantal jaren bezig geweest met het onderzoek naar de connectie tussen voedsel en het Japanse kolonialisme en voedsel en oorlog. Vervolgens kreeg ik nog een beurs om te beginnen met het onderzoek naar afval en verpakking in Oost-Azië.
Als blijkt dat vrouwelijke hoogleraren een onderwerp is dat haar aanspreekt, breng ik enkele publicaties ter sprake, die onlangs zijn verschenen in het kader van het Johanna Westerdijkjaar 2017. (Johanna Westerdijk (1883 – 1961) was de eerste vrouwelijke hoogleraar in Nederland. Zij werd 100 jaar geleden benoemd in Utrecht.) Over Leiden las ik: In het begin van de 20e eeuw gebeurde het nog dat in Leiden hoogleraren de collegezaal verlieten als er vrouwelijke studenten aanwezig waren. Tegenwoordig heeft Leiden 24% vrouwelijke hoogleraren, nationaal gezien het hoogste percentage, maar binnen de EU een van de laagste. De vraag is: Hoe kijkt je daar tegenaan? Er moet meer geduwd en gefaciliteerd worden, zegt ze stellig, totdat er een kritische massa is ontstaan om de echte omslag te bewerkstelligen. Daarover ben ik echter pessimistisch. Er zijn voldoende capabele vrouwen beschikbaar, maar de benoemingsprocedures én de mazen daarin zijn door mannen bedacht, blind voor het grotere belang en nog teveel denkend en handelend met de beperkte blik van het Old Boys Network. Wat bijvoorbeeld te denken van zoiets als een (vrouwelijke) bijzonder hoogleraar in deeltijd, als het gaat om het behalen van quota? Nee, zonder ingrijpende maatregelen zal de verandering naar mijn verwachting ontoereikend zijn.
Hoe ziet je professionele wereld er tegenwoordig en in de toekomst eruit? Mijn onderzoeksgebied is groot, lacht ze, en nog lang niet uitgeput. Over het thema Verpakkingen was in 2016 de tentoonstelling Te mooi om weg te gooien in het SieboldHuis:
Ook in 2016 heb ik De verborgen geschiedenis van washoku (Japanse keuken) gepubliceerd. Het vertelt onder meer hoe de Japanse regering de Japanse keuken in 2013 op de UNESCO-lijst van immaterieel werelderfgoed heeft gekregen, zeg maar rustig gemanipuleerd. De Engelse vertaling is in voorbereiding. Er is ook nog veel te doen met het vervolg op verpakkingen, zoals de cadeau- en souvenir-industrie.
Als slotvraag: Heb je misschien feedback voor de NJV? Ik ken de NJV niet zo goed, bekent ze, en kom er maar heel af en toe. Is de traditionele focus nog steeds gericht op kunst? Welke kanalen worden er aangeboord om nieuw bloed te krijgen? Jongeren zullen zich zeker interesseren voor een onderwerp als de Olympische Spelen 2020 (in Tokio) en er tijd in willen stoppen. Voor de NJV heb ik in het verleden een lezing over de Japanse keuken gegeven. Als er behoefte aan zou zijn, ben ik graag bereid om een volgende lezing houden, bijvoorbeeld over het verpakken in Japan. Als we even na 17 uur afscheid nemen zegt ze: Het was een leuk gesprek. Dat vond ik ook.
Maarten Valkenburg
