Bezoek aan Rikuzentakata

Door Ingrid Houtkooper

Kesennuma, Rikuzentakata, Kamaishi, het waren voor 11 maart 2011 plaatsnamen uit Iwate, een prefectuur in het noorden van Japan, waar de meeste mensen buiten Japan nog nooit van gehoord hadden. Helaas kwamen ze tijdens en in de nasleep van de tsunami veelvuldig in het nieuws. Rikuzentakata, een kustplaats van – toen – 23 duizend inwoners, verloor 10% van de bevolking. 1800 mensen overleefden de ramp niet en velen van hen zijn tot op de dag van vandaag niet gevonden.

We zijn bijna 12 jaar verder en de berichtgeving over deze plaatsen en de mensen die daar wonen is zo goed als verstomd. Behalve op 11 maart, dan wordt de ramp herdacht en is er weer een aanleiding voor enig nieuws.

Maar praat met NJV-lid Melany Tegelberg, één van de drijvende krachten achter de Hortus Overzee in den Helder, en ze begint over Rikuzentakata. Over de aardige mensen daar, het leed van de kinderen die één ouder of beide ouders hebben verloren, hoe Frans Langelaan 25000 tulpenbollen heeft geschonken voor de kinderen daar. En hoe ze met Hortus Overzee al jaren geld inzamelt om op een dag in Rikuzentakata een vriendschapsparkje aan te kunnen leggen. Om de mensen daar een hart onder de riem te steken.

Omdat de NJV dit jaar 65 jaar bestaat hebben we als bestuur een aantal projecten gekozen waar we in het jubileumjaar onze schouders onder gaan zetten. Een daarvan is dat we Hortus Overzee gaan helpen met geldinzameling voor dit project.

In november 2022 verbleef ik tijdelijk in Fukushima city. Rikuzentakata is vanuit daar niet heel erg ver weg, dus ik besloot om er naar toe te gaan.

Melany legde de contacten en zo werd ik opgehaald en rondgeleid door Yuki Takahashi. Hij is ondernemer, eigenaar van een bedrijf dat ambachtelijk meubels maakt en verkoopt. En geboren en getogen in Rikuzentakata. Voor de overlevenden van de ramp is het leven ook doorgegaan. Maar niet “gewoon”. Alles is anders. Vaders, moeders, kinderen, opa’s, oma’s…praktisch iedereen uit Rikuzentakata heeft iemand in de familie of vriendenkring verloren. Het grootste gedeelte van de stad is weggevaagd door de verwoestende tsunami en modderstroom die daarna alles meesleurde. We kennen de beelden maar al te goed.

Als je nu daar rondrijdt merk je er eigenlijk weinig meer van. Maar als je goed kijkt, dan zie je dat bijna alles nieuw is. Wegen, huizen, gebouwen. Hoger gelegen huizen zijn nog oude stijl en duidelijk al jaren bewoond, maar hier en daar staan kleine wijkjes van gloednieuwe huizen.

Yuki stopt bij een flatgebouw dat nog van voor de ramp was en verwoest door de tsunami. “Zie je dat bord daar? De tsunami kwam tot daar.” 14,5 meter hoog, tot en met de derde verdieping. De vierde verdieping bleef intact. Het is bijna niet voor te stellen, als mensen vertellen dat de tsunami 14 meter hoog was, maar als je voor zo’n gebouw staat wordt het ineens duidelijk. “Alle mensen uit dit gebouw hebben het gered,” vertelt Yuki. “Ze konden op tijd naar hoger gebied komen. Het gebouw laten we zoals het is, zodat iedereen het kan zien.”

 

 

Gedeelten van de stad zijn weer opgebouwd, maar niet nadat het hele gebied 10 meter is opgehoogd. Bij de kust is een muur opgetrokken van maar liefst 12,5 meter.

Enorme projecten om beschermd te zijn bij een eventuele volgende tsunami. De nieuwe huizen staan hoger, dus veiliger. Direct na de ramp zijn van containers tijdelijke woningen gemaakt. Die zie je ook her en der nog staan, als stille getuigen van hoe het leven na de ramp was. “Er woont niemand meer. Maar je zou er tijdelijk in kunnen verblijven.” zegt Yuki. Zelf leefde hij vijf maanden in een groot schoolgebouw samen met honderden andere mensen. “Als ik er aan terugdenk voel ik weemoed.” zegt hij. Ik kijk hem verbaasd aan. “Weemoed?” Dat is niet wat je zou verwachten. “Weet je, het was niet de hele tijd ellendig. Natuurlijk was er verdriet en wanhoop, maar ook heel veel eensgezindheid en saamhorigheid. We zaten allemaal in hetzelfde schuitje. Kookten samen, aten samen. Dat was toch ook heel bijzonder.” Hij stopt even en zegt dan. “Dat is ook de reden denk ik dat ik er goed over kan praten. Ik heb er geen trauma aan overgehouden.” In tegenstelling tot anderen, voor wie het leven nu nog steeds wordt bepaald door de ramp.

We rijden naar het memorial park dat is opgericht ter nagedachtenis van de ramp en de mensen die daarbij zijn overleden.

Een uitgestrekt gebied, met een wit vierkant plein waarop bomen zijn geplant. En een wit pad dat naar een trap leidt zodat je op de dijk kunt staan en het kustgebied kunt overzien. Hier was ooit een groot naaldbos met pijnbomen. De tsunami verwoestte alle bomen op één na. Deze pijnboom werd het symbool voor hoop en kracht, en kreeg de naam “ippon matsu”. Helaas heeft de oorspronkelijke boom het niet gered, maar men heeft hem nagemaakt en je kunt hem zien vanuit het memorial park. Honderden kleine pijnbomen zijn geplant om het bos weer in ere te herstellen. De “Ippon matsu” steekt eenzaam hoog boven alles uit. Over vijftig jaar zullen deze kleine bomen net zo groot zijn.

Sakura-lunch en ALV

Bijna 90 leden hebben op zaterdag 9 april deelgenomen aan de “sakura-lunch” in Yamazato restaurant in Hotel Okura. Het was een zeer geslaagde bijeenkomst, met in de Heian zaal de traditionele “kampai” van Ambassadeur Horinouchi en een interessante inleiding van Herman Spijker, de ontwerper van de Japanse tuin van Hotel Okura. Daarna zijn we naar het Yamazato restaurant gegaan voor de speciale sakura-lunch. Vanuit het restaurant was de Japanse tuin, met de kersenbomen in volle bloei, prachtig te zien. De lunch zelf was ook geheel in sakura-stijl en meer dan subliem samengesteld en bereid door de Japanse chef van Yamazato.  

Alle leden hebben de uitnodiging voor de jaarlijkse Algemene Ledenvergadering op zondag 5 juni aanstaande per mail ontvangen. Je bent van harte welkom vanaf 13:30 uur in de grote zaal van Museum Volkenkunde in Leiden. Meld je wel even aan via secretaris@njv.info. Normaliter is op Eerste Pinksterdag ook de Japanmarkt, maar die zal pas volgend jaar weer georganiseerd worden. We zijn verheugd dat fotograaf Paul van der Veer als intermezzo tijdens de vergadering een presentatie geeft over de geweldige fotoreeks die hij heeft gemaakt van geisha en maiko in Kyoto. Hij kreeg een uniek kijkje achter de schermen. 

We verwelkomen je graag op de ALV! 
Bestuur NJV

In Memoriam Wil Dijk

Op 6 april jl. is ons ontvallen Mw. Dr. Willy Olga Dijk. Op de rouwkaart wordt Mw. Dijk omschreven als Japanoloog en Historicus. Beide kloppen. Ik leerde haar kennen, toen zij, een dame op leeftijd, in 1989 Japans kwam studeren in Leiden. Al in 1993 was ze afgestudeerd, en aansluitend begon ze aan het onderzoek voor haar dissertatie, over de activiteiten van de Verenigde Oost-Indische Compagnie in Rangoon. De promotie vond plaats in februari 2004. Op deze manier, zo staat op de achterflap van de handelsuitgave van haar dissertatie (Seventeenth-century Burma and the Dutch East India Company, 1634-1680, Singapore, 2006), “[she] paid homage to her grandmother,” die een Burmaanse was.

Mw. Dijk werd geboren in Kobe, in 1934. Haar vader was een Nederlandse zakenman, en haar moeder was de half-Burmaanse dochter van een zakenman uit Montenegro. Als kind woonde ze in Japan en Burma, zat ze in het kamp in Indonesië, en verbleef ze na de oorlog in Nederland en Pakistan. Zij trouwde de Nederlandse diplomaat Pieter Radelaar, wat tot verdere omzwervingen over de wereld leidde. Pas in de loop van de tachtiger jaren vestigde zij zich permanent in Nederland. Waarna zij, in haar woorden, “began to feel an urgent need to reconnect with [her] Asian roots.” Dit verklaart zowel haar studie van het Japans als het onderwerp van haar dissertatie. En haar lidmaatschap van de NJV.

Wij betreuren haar heengaan zeer.

W.J. Boot

In Memoriam Paul Wijsman

Ons bereikte het droevige bericht dat Paul Wijsman onlangs is overleden. Paul was als bibliothecaris bij het Centrum voor  Japanologie en Koreanistiek van de Universiteit van Leiden een vertrouwd gezicht bij iedereen die Japans studeerde of op een andere manier aan Japanologie verbonden was. In 2012 moest hij noodgedwongen stoppen met zijn werk. Door zijn kennis, humor en open karakter werd Paul zeer gewaardeerd door stafleden en studenten.
Ook binnen de NJV heeft Paul een belangrijke rol gespeeld. Hij was secretaris van de NJV van 1992 tot 2003. In deze lange periode van 3 bestuurstermijnen heeft hij bijdragen geleverd aan de continuïteit en de modernisering van onze vereniging. Zo nam hij samen met Oscar Veltink in 1998 het initiatief voor de ontwikkeling van de eerste website. Mede dankzij zijn inzet is de NJV de bloeiende vereniging die we nu zijn. Wij wensen zijn familie en vrienden veel sterkte om dit grote verlies te verwerken.